Η μετωπική οργάνωση

Ο Νικόλαος Σκουφάς πέθανε νωρίς ,και ο Τσακάλωφ δε μίλησε ποτέ και σε κανέναν ,ενω επέστρεψε, μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, στην Ρωσία όπου και πέθανε, χωρίς ποτέ να βρεθούν σημειώσεις του. Χάθηκαν, και οι σημειώσεις του Αναγνωστόπουλου. Έτσι εκτός από το πρόβλημα διακρίβωσης, των προσώπων πού ίδρυσαν την οργάνωση της Οδησσού, και του χρόνου εμφάνισης της, πρέπει να φωτίσουμε και τον χαρακτήρα της.
Όλα όσα γνωρίζουμε για την ίδρυση της επαναστατικής Εταιρίας προέρχονται από το Δοκίμιο του Φιλήμονα και τα τέσσερα κείμενα του Ξάνθου .
Το υπόμνημα του Ξάνθου προς Θεοχάρη του 1835,το ανυπόγραφο μανιφέστο του 1837,το υπόμνημα στη βουλή το 1843,και τα απομνημονεύματα του 1845, έχουν μεταξύ τους ουσιωδέστατες διαφορές.
Επειδή δε, από το 1839, Φιλήμων και Ξάνθος, συνέπλεαν , ουσιαστικά έχουμε μια πηγή.
Μετά από χρόνια μελέτης, έχει διαμορφωθεί μια κρατούσα πλέον άποψη για την προετοιμασία της επανάστασης, που αναγνωρίζει έναν επαναστάτη, (τον Ρήγα),με πρόγραμμα μεν αλλά χωρίς οργάνωση ,και μία οργάνωση ,(τους Φιλικούς), δίχως πρόγραμμα. Συχνά γράφεται ότι στόχος της Εταιρείας των Φιλικών, «ήταν η απελευθέρωση του ελληνικού έθνους»,και αυτό προκύπτει από τα μόνα γνωστά πολιτικά κείμενα της οργάνωσης ,τους Όρκους.

Με αυτόν τον τρόπο, υποτίθεται ότι λύνεται το ζήτημα του ,αν είχαν η όχι πολιτικό πρόγραμμα οι Φιλικοί. Όμως την ιδία ευχή και επιθυμία είχε τουλάχιστον το 95% των Ελλήνων. Η επιθυμία για την λύτρωση του γένους δεν συνιστά πολιτικό Πρόγραμμα.
Αντίθετα πολιτικό πρόγραμμα όπως είπαμε, είχε ο Ρήγας.
Όσοι ασχολήθηκαν ,συστηματικά, υποτίθεται, με την ιστορία της οργάνωσης των Φιλικών, δεν εντόπισαν ένα πολιτικό ντοκουμέντο που να προσδιορίζει, έστω και πολύ γενικά τους πολιτικούς στόχους της .
Ούτε έχουμε κάποια ένδειξη για κάτι τέτοιο από τα θεωρούμενα ιδρυτικά μέλη, τον Αναγνωστόπουλο και τον Ξάνθο, αφού και οι δύο, όπως και ο Τσακάλωφ συμπεριφέρνονται σαν ακτιβιστές.

Η εταιρεία των Φιλικών, μοιάζει περισσότερο με εξάρτημα άλλης οργάνωσης ,η πιο σωστά σαν μετωπικό σχήμα, μιας οργάνωσης που λειτουργεί μέσα απ’ αυτήν .
Η γέννηση της «θυγατέρας» εταιρείας ήταν αναγκαστική στρατηγική επιλογή. Μέσα απ΄αυτήν έγινε το άνοιγμα στο λαό. Στις ζωντανές δυνάμεις του έθνους. Στον στρατό της επανάστασης.
Ταυτόχρονα η δημιουργία στην Οδησσό μίας μετωπικής οργάνωσης εξυπηρέτησε την ανάγκη του Κέντρου –όποιο και να ήταν αυτό- να στρέψει την προσοχή της αστυνομίας (της τότε αντι-τρομοκρατικής) μακριά του.
Το γεγονός ότι ο ρωσσικός κρατικός μηχανισμός πληροφορήθηκε αμέσως το 1816 την εμφάνιση της οργάνωσης της Οδησσού, επιβεβαιώνει αυτή τη σκέψη.

Θα πρέπει λοιπόν να αναζητήσουμε και να ανιχνεύσουμε, μια εσώτερη εταιρεία, έναν μηχανισμό που αξιοποιεί την πείρα των επαναστατών ,της Ευρώπης και της Αμερικής, και που επεξεργάζεται τις πληροφορίες που συλλέγει.; Πρέπει , να ψάξουμε για έναν βαθύτερο και πολυεπίπεδο συνωμοτικό μηχανισμό, που σκέπτεται και προγραμματίζει, που κατέχει και εφαρμόζει την «τέχνη της υποκρισίας»,όπως γράφει ο Φιλήμων, και που εφαρμόζει συστηματικά τον εισοδισμό παράγοντας «φυτευτούς», εν υπνώσει, επαναστάτες στα ευαίσθητα σημεία. Να εξακριβώσουμε πως οδηγήθηκε σταδιακά και συστηματικά στην αποστασία ο Αλή Πασάς και πώς η επιτυχία αυτής ενέργειας καθόρισε τον χρόνο της επανάστασης.
Ο Φιλήμων γράφει ότι σχεδιάστηκε αποστολή που ιεροκήρυκα Γερμανού από την Μονή Εσφιγμένου του Αγίου Όρους που καταγόταν από τα Τρίκαλα της Κορινθίας, στα Ιωάννινα, σαν νέος άγιος Κοσμάς, του οποίου την μνήμη ο Αλής σεβόταν, με στόχο να προβλέψει το άδοξο τέλος του, και να του εισηγηθεί να γίνει χριστιανός. Οι επιχειρήσεις των Σουλτανικών δυνάμεων κατά του Αλή, άρχισαν, όπως γράφει ο Φιλήμων, ενώ «ο άγιος Κοσμάς Β», βρισκόταν εν πλω, προς την Ήπειρο. Το σχέδιο αυτό, πρέπει το συνδυάσουμε με την επιστολή που έστειλε, ο Ιγνάτιος, από την Πίζα στον Αλή με την οποία του προφήτευε ότι αν γίνει χριστιανός θα δει την σημαία του να κυματίζει στην Πόλη.

Με την εταιρεία των Φιλικών, ξέρουμε τα πόδια και τα χέρια. Πρέπει να βρούμε το κεφάλι και τον εγκέφαλο της οργάνωσης. Ίσως αυτό να είναι και το νόημα της αναφοράς του Φιλήμονα,«Την Φιλικήν Εταιρίαν θέλησαν να χαρακτηρίσουν μερικοί ως συνομωσία ολίγων».

Άρα, «η οδός της αληθείας»,πρέπει να οδηγεί από τους «πολλούς» Φιλικούς στους λίγους, πού γονιμοποίησαν την «μήτρα» της Μόσχας, όπου έγινε κατά τον Φιλήμονα η «κύησις»,της εταιρείας των πολλών. Μήπως τα πρόσωπα που υποτίθεται ότι μύησε στη Μόσχα ο Σκουφάς, Γ.Σέκερης (1816),Ουζουνίδης (1816), Μαυροκορδάτος-Φυραρής (1817), Κομιζόπουλος(1817),και αυτοί πού μύησε ο Γαλάτης μπορούν να μας συνδέσουν με τους λίγους;

Η επιλογή συγκρότησης στην Οδησσό της μαζικής οργάνωσης επεβλήθει από τον εμπορικό χαρακτήρα της πόλης, τα προνόμια που είχαν παραχωρηθεί στους εκεί Έλληνες, αλλά και από την μεγάλη αριθμητικά κοινότητα που δημιουργήθηκε.
Γεωγραφικά άλλωστε η Οδησσός ήταν το Κέντρο. Το Ιάσιο ήταν μερικές ώρες μακριά. Το Κισινιέφ ακόμα πιο κοντά .Οι διερχόμενοι για τις ηγεμονίες η την Μόσχα περνούσαν από εκεί.

Η επιλογή αυτή θα δικαιωθεί, με τη στρατολογία, το 1817, από τον Αναγνωστόπουλο και τον Σκουφά, των 4 πρώτων καπεταναίων .Του πολέμαρχου (Αναγνώστη ) Αναγνωσταρά, υιού του παπα-Γεωργίου, τους Μανιάτες Παναγιώτη Δημητρόπουλο και Ηλία Χρυσοσπάθη και τον Ιωάννη Φαρμάκη οι οποίοι πήγαιναν προς τον Καποδίστρια στην Αγία Πετρούπολη και να ζητήσουν κάποια ανταμοιβή για τις υπηρεσίες τους στην άμυνα της Λευκάδας,(1807), οπότε και υπηρέτησαν στον ρωσσικό στρατό (τον Χριστόφορο Περραιβό, είναι γελοίο να λέγεται ότι τον στρατολόγησαν)
Είναι εύλογο πάντως, να αναρωτηθούμε, αν οι «στρατιωτικοί» ξεκίνησαν με δική τους πρωτοβουλία το ταξείδι, η αν πρώτα έστειλαν γράμματα στον Καποδίστρια και έλαβαν πρόσκληση. Από την αφήγηση του Αναγνωστοπούλου στον Φιλήμονα, φαίνεται , ότι γνώριζαν και ανέμεναν στην Οδησσό την άφιξη τους . Ο Αναγνωστόπουλος, που ήταν ο πιο «μαζικός», από την καθοδήγηση, φρόντισε να τους γνωρίσει και άρχισε την κατήχηση τους, την οποία ολοκλήρωσε ο Σκουφάς.

Η στρατολόγηση τον καπεταναίων , ήταν κομβικό σημείο , στην ιστορία της επανάστασης. Μέσα από αυτούς τους πέντε συγκροτήθηκε ο στρατιωτικός μηχανισμός που έκανε την επανάσταση στην Πελοπόννησο, τα νησιά, και την Στερεά Ελλάδα. Όπως θα δούμε, στη συνέχεια, από την θετική εξέλιξη της υπόθεσης των στρατιωτικών εξαρτήθηκε η συνέχεια της προσπάθειας.
Όποτε λοιπόν και να δημιουργήθηκε η εταιρεία της Οδησσού ,και ανεξάρτητα από τον αν υπήρξε ένας ή δυο ή τρεις συναρχηγοί, το βασικό ερώτημα είναι ,αν είχε πολιτικό πρόγραμμα. Ο στόχος, της απελευθέρωσης του γένους από τον τουρκικό ζυγό με τη δημιουργία ανεξάρτητου, ορθόδοξου κράτους, είναι τόσο γενικός, που διευκολύνει την σύμπραξη ετεροκλήτων κοινωνικών και πολιτικών ομάδων. Τα προβλήματα αυτά ανέκυψαν με έντονο μάλιστα τρόπο στη διάρκεια της επανάστασης και μετά την επιτυχή κατάληξη της. .Επομένως οι δημιουργοί της οργάνωσης της Οδησσού, είχαν πλήρη επίγνωση ότι χρειάζεται ένα πλατύ σχήμα πού θα συνενώσει τις ετερόκλητες πολιτικές δυνάμεις, μέσα από ένα μίνιμουμ πρόγραμμα. Ελευθερία και ορθοδοξία.
Οι θεωρούμενοι αρχηγοί μπορεί να λέγεται ότι παρακινήθηκαν από τον θρύλο του Ρήγα, αλλά δεν φαίνεται να γνωρίζουν η να συζητούν την «πολιτική διοίκηση της Ελλάδος» η το μανιφέστο της «Ελληνικής Νομαρχίας».Όσο παράδοξο και να φαίνεται, οι πρωταγωνιστές του κινήματος είναι απολίτικοι, οι οποίοι κατά τα φαινόμενα ,εάν αποκλείσουμε δηλαδή την ύπαρξη άλλου πυρήνα πού σκέπτεται, οδηγούν τον μηχανισμό που δημιουργούν στα «κουτουρού»,ψάχνοντας εναγωνίως το 1820 κάποιον να τους πει τι να κάνουν. Επομένως ,ο ηθύνων νους υπήρξε πριν τον Απρίλιο του 1820, και αυτός δεν ήταν ο Σκουφάς, ούτε κανείς άλλος από τα άτομα του κύκλου του.

Η Εταιρία των Φιλικών ,ακολούθησε οργανωτικά το σχήμα της εκκλησίας, τα μέλη της οποίας ταυτίζονται τα ίδια με τον σκοπό ,την μετά θάνατο λύτρωση, και δεν έχουν κανένα πολιτικό διάλογο είτε μεταξύ τους είτε με την ιεραρχία της εκκλησίας .Τα δόγματα δεν γίνονται αντικείμενο διαλόγου από τους πιστούς. Όταν συμβεί κάτι τέτοιο αυτόματα δημιουργείται σχίσμα, αίρεση ,και επομένως διάσπαση. . Το οργανωτικό σχήμα της εκκλησίας προβλέπει μια εσωτερική οργάνωση, το ιερατείο, και πάνω τους είναι ο Αόρατος Αρχηγός ,ο Θεός. Ο Φιλήμων αναφέρεται ειδικά στο θέμα αυτό και γράφει «Ο Έλλην, γνωρίζων απλώς την ύπαρξιν της (σσ.της Εταιρείας) είχε χρέος να εκτελεί με προθυμία τις διαταγές της εκπληρών ούτο τα προς τη θρησκεία και πατρίδα καθήκοντά του.»
Διασταυρώνουμε, επομένως , την προέλευση του πολιτικού όρου της Αόρατης Αρχής. Αόρατος ο θεός, αόρατη και η Αρχή της επανάστασης. Άλλο ,εντελώς διαφορετικό πράγμα ήταν, η «κινητική Αρχή» ,πού κινούσε την επανάσταση και άλλο η αόρατη Αρχή. Ο Α.Υψηλάντης δεν απετέλεσε την ενσωμάτωση της αοράτου Αρχής .Ανέλαβε την ηγεσία της κινητικής Αρχής, των Κινούντων.
Η εκκλησία όμως δεν είναι επαναστατική οργάνωση. Είναι ένα μαζικό σχήμα, χωρίς εσωτερική οργανωτική ζωή, ένα σχήμα δια του οποίου εκπληρούται ο σκοπός της ιδεολογίας ,της θρησκείας. Η αντιγραφή αυτού του σχήματος επομένως δείχνει, ότι το κάθε μέλος των Φιλικών, είχε προσωπική σχέση μόνο με τον εαυτό του και με τον αόρατο αρχηγό .Για τον λόγο αυτό οι Φιλικοί δεν μπορούσαν να παράγουν ούτε πολιτική ούτε και ιδεολογία. Η οργάνωση της Οδησσού ,επομένως, συστήθηκε για να παρέμβει, ως μαζικό κίνημα στην ιστορία και να την συνδιαμορφώσει, για να επηρεάσει την πορεία και να επιταχύνει τις επαναστατικές διαδικασίες..

H παλλαϊκή επανάσταση, επομένως έγινε δυνατή σαν αποτέλεσμα της ταύτισης στην ψυχή των χιλιάδων μελών της εταιρείας των Φιλικών του θρησκευτικού και του Επαναστατικού καθήκοντος. Αυτή ήταν η αποστολή της εταιρείας και αυτό έκανε. «Κυριωτέρα αιτία του μεγάλου τούτου ενθουσιασμού φρονούμεν ότι ήτο το θρησκευτικόν αίσθημα. Ο λαός δεν εγνώριζε την ελευθερίαν, επομένως δεν ηδύνατο να έχη, ειμή μόνον υλικάς ιδέας περί αυτής, δηλαδή ότι έμελλε ν' απαλλαγή των καταπιέσεων και της αυθαιρεσίας των αρχόντων του, των υπερόγκων φόρων και άλλων τοιούτων καταδυναστεύσεων• όλα δε ταύτα, ή μέρος τουλάχιστον, ηδύνατο να τ' απολαύση και άνευ επαναστάσεως ως και απήλαυσαν τινά μέρη εξαιρετικά τινα προνόμια. Αλλά το θρησκευτικόν αίσθημα έκαμνε μεγάλην εντύπωσιν εις αυτόν. Εθεώρει έν μέλλον λαμπρόν, καθ' ο ηδύνατο, όχι μόνον να μην εκβιάζηται εις την άρνησιν της πίστεως αυτού, αλλά να κάμνη όλας τας ιεροτελεστίας του μ' όλην την εξωτερικήν πομπήν, να κατασκευάζη ελευθέρως τους ναούς του, και τούτους με λαμπρότητα και πολυτέλειαν, να υψώση τα κωδωνοστάσια, από τα οποία θέλει αντηχεί ο ποικίλος κρότος των κωδώνων κατά τας επισήμους εκκλησιαστικάς εορτάς και να στήση τον σταυρόν επί των εκκλησιών όπως είναι το ημισέλινον επί των μιναρέδων. όλα δε ταύτα ήτον αδύνατον άλλως να κατορθωθώσιν, ειμή δι' επαναστάσεως και καταστροφής όχι της Οθωμανικής εξουσίας, αλλά των Οθωμανών εν γένει».

Εντοπίσαμε λοιπόν την κορυφαία πολιτική σύλληψη ,πάνω στην οποία οικοδομήθηκε με επιτυχία το ελληνικό επαναστατικό κίνημα.
Η ταύτιση μεγάλης αδυναμίας της ελληνικής κοινωνίας σε στρατηγικό πλεονέκτημα. Οι οργανωτές της του πατριωτικού και θρησκευτικού αισθήματος, και η μετατροπή μιας Ελληνικής Επανάστασης δεν περίμεναν τον διαφωτισμό, να παράγει αποτελέσματα εντός της υπόδουλης και τουρκοκρατούμενης κοινωνίας ,αλλά μετέτρεψαν ,σε επαναστατική δύναμη ,τον κυριότερο παράγοντα οπισθοδρόμησης την θεοκρατία. Αυτό, όπως και μια σειρά άλλα ζητήματα που επισημάναμε ως τώρα δεν φαίνεται να απασχόλησαν τους ακτιβιστές της Οδησσού. Επομένως τα προβλήματα αυτά είχαν λυθεί από πριν και από άλλους. Η εταιρεία των φιλικών ξεκινάει με τόσα πολλά δεδομένα που καθιστά απόλυτα βάσιμη την υπόθεση της ύπαρξης άλλου πυρήνα.
Το ότι εμφανίστηκε ο Σκουφάς το 1817 με πλήρες οργανωτικό σχήμα για τους Φιλικούς , (όπως του αναγνωρίζουν τόσο ο Αναγνωστόπουλος όσο και ο Ξάνθος) , ενισχύει αυτή την άποψή , καθ’όσον το οργανωτικό σχήμα της Φιλικής Εταιρείας ήταν άκρως πρωτότυπο και η επεξεργασία του προϋπέθετε εκτεταμένη γνώση και πείρα των προβλημάτων δράσης και διάδοσης των μυστικών επαναστατικών οργανώσεων. Επαναλαμβάνω. Το οργανωτικό σχήμα που μετέφερε ο Σκουφάς στην Εταιρεία των Φίλων, και όχι τα σημεία αναγνώρισης, είναι ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ και δεν αποτελεί αντιγραφή άλλων. Ουδείς άλλωστε,(εκ των «ιστορικών»), μπόρεσε να τεκμηριώσει κάποιο άλλο πρωτότυπο που αντέγραψε η οργάνωση.